Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L.) to roślina, którą z powodzeniem wykorzystuje się w przeróżnych aranżacjach kwiatowych. Szyszki, czyli kwiaty chmielu, urozmaicą każdy bukiet, ale świetnie też sprawdzą się w przypince czy butonierce. Chmiel posiada wspaniałe pędy, dzięki którym można użyć go do tworzenia girland, również zasuszonych. Wprawdzie sezon chmielowy jeszcze się nie rozpoczął, ponieważ kwitnienie przypada na sierpień, ale warto już teraz dowiedzieć się nieco więcej o tej roślinie oraz jej “nieflorystycznych” zastosowaniach – i wcale nie mamy tu na myśli produkcji piwa!

Bukiet z chmielem. Źródło: http://rosemaryandfinch.com/blog/wild-west-flower-workshop-montana

Chmiel w dekoracji weselnej. Fot: Jose Villa (http://josevilla.com/)

Opis
Chmiel jest rośliną wieloletnią, rozdzielnopłciową, dwupienną. Posiada pnącą łodygę, na przekroju sześciokątną, pokrytą haczykowatymi włoskami, które ułatwiają roślinie wicie się wokół podpory. Pędy nadziemne w optymalnych warunkach wyrastają do 10 m. Liście duże szorstkie grubo ząbkowane ogonkowe, dorastają do 15 cm. Kwiaty żeńskie zebrane w luźne kołkowate kwiatostany przypominają szyszki. Kwiaty męskie zaś są drobne i tworzą wierzchołki. Chmiel kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem są ciemnobrązowe orzeszki.

Rodzina: konopiowate – Cannabaceae

Nazwy ludowe i zwyczajowe: Chymel, czerwienia gruszkowaty, wilczek.

Występowanie
Chmiel pochodzi prawdopodobnie z Azji. Aktualnie w stanie dzikim rośnie prawie na całej kuli ziemskiej, głównie jednak w strefie klimatu umiarkowanego. W Polsce w stanie dzikim występuje w zaroślach, olszynach, wilgotnych lasach łęgowych na glebach żyznych i niekwaśnych. Uprawę chmielu rozpoczęto w średniowieczu, najpierw w Szwajcarii, a następnie w innych krajach Europy Środkowej. Najwięcej chmielu uprawia się w Niemczech, USA, Rosji, Czechach i Słowacji, ale najlepszy pochodzi z Czech, Niemiec i Polski. W Polsce najwięcej uprawia się chmielu na Lubelszczyźnie.

Chmiel zwyczajny (fot. M. Draganik)

Pozyskiwanie surowca
Surowcem zielarskim są szyszki chmielu i lupulina. Szyszki można pozyskiwać ze stanowisk naturalnych i z upraw. W uprawie znajdują się tylko osobniki żeńskie, zaś męskie znajdujące się w pobliżu plantacji należy niszczyć. Ze stanowisk naturalnych szyszki chmielu obrywa się ręcznie.

Skład chemiczny
Owocostany: olejek eteryczny (ok. 15%), związki purynowe i aminowe, trójterpeny. Lupulina: olejki eteryczne (1-6%), żywice do 50%, woski. W olejkach eterycznych wykryto ponad 100 składników.

Zastosowanie
Chmiel znany był już w średniowieczu, ale nie stosowano go w lecznictwie. Lupulinę, jako środek uspakajający pierwszy wprowadził do lecznictwa paryski aptekarz Planche w 1913 r. Obecnie szyszki chmielu i lupulinę stosuje się jako środki uspokajające w stanach wyczerpania nerwowego, bezsenności, zaburzeniach miesiączkowych i nadmiernej pobudliwości płciowej. Znoszą dolegliwości jelitowe o charakterze nieżytowym i działają moczopędnie. Obydwa surowce mają silne działanie przeciwwirusowe i antybakteryjne, zabijają nawet prątki gruźlicy. Szyszki chmielu są składnikiem mieszanek z ziołami o podobnym działaniu. Zewnętrznie odwary z szyszek chmielu stosuje się do okładów na wrzody, liszaje i inne choroby skóry. Chmiel jest też składnikiem maści ziołowych stosowanych w trudno gojących się ranach.

Największe znaczenie ma chmiel w produkcji piwa. Młode pędy chmielu spożywa się w niektórych krajach jako warzywo – na surowo lub po ugotowaniu. Lupulina jest stosowana do produkcji farb: zielonej, czerwonej i brązowej do farbowania wełny i jedwabiu. Z pączków chmielu można ugotować potrawę na wzór szpinaku. Herbata z szyszek chmielu wpływa dodatnio na wydzielanie mleka u kobiet karmiących. W Alzacji i Flamandii męskie i żeńskie kwiaty chmielu dodaje się do sałaty. W dawnych czasach również w Polsce młode pędy wychodzące z ziemi na wiosnę jadano na surowo lub ugotowane w zupie. Należy pamiętać, że chmiel jest rośliną trującą. Przedawkowanie lupuliny może być niebezpieczne. Wyciągi z chmielu znajdują zastosowanie w kremach, mleczkach do cery wrażliwej, zanieczyszczonej i zwiotczałej oraz jako składnik kąpieli łagodzących i regenerujących. Piwo można stosować do płukania włosów. Chmiel służy też do aromatyzowania wódek.

Przepisy

Napar: z łyżeczki szyszek na szklankę wody pić 2-3 razy dziennie po 1/4 szklanki jako środek żołądkowy przed posiłkiem, zaś jako uspokajający lub przeciw skurczom – po jedzeniu.

Kataplazm: na gazę wsypać warstwę pociętych szyszek i zalać wrzącą wodą, następnie lekko odcisnąć i po przestudzeniu przyłożyć na wrzód.

Informacje przygotowane przez zespół pracowników URz w ramach projektu „Traditional and wild” realizowanego przez Stowarzyszenie Pro Carpathia w Rzeszowie, współfinansowanego ze środków EFRR.