Lebiodka pospolita

(Origanum vulgare L.)

Lebiodka pospolita (fot. M. Draganik)

Rodzina: jasnotowate – Lamiaceae

Nazwy ludowe i zwyczajowe
Dziki majeranek, macierduszka, duszka, macierzyca, macierzanka wysoka, macierzanka pospo­lita, dobromyśl.

Opis
Bylina z pełzającymi kłączami tworzącymi często rozłogi. Wzniesiona, owłosiona łodyga dorasta do 80 cm wysokości. Liście są jajowate, na szczycie tępe, całobrzegie lub ząbkowane. Kwiaty różowe lub różowoliliowe są zebrane w wielokwiatowy, szczytowy, widlasty podbaldach. Kwitnie od lip­ca do września. Owocem jest rozłupnia rozpada­jąca się na 4 rozłupki. Cała roślina ma mocny, korzenny zapach. Jest miododajna.

Występowanie
Rośnie w Afryce Północnej, Europie i Azji. W Polsce jest składnikiem muraw kserotermicznych, zarośli, brzegów lasów, zrębów leśnych, przydroży, miedz, skał. Związana jest z podłożem bogatym w wapń. Jest rośliną pospolitą na glebach lessowych i gliniastych, zwłaszcza na rędzinach.

Pozyskiwanie surowca
Surowcem jest ziele lebiodki, które zbiera się na początku kwitnienia roślin. Ścina się tylko górną niezdrewniałą część łodygi. Ziele dobrze wysycha w miejscach zacienionych i przewiewnych, rozłożone cienką warstwą. Po wysuszeniu liście i łodygi mają barwę szarozieloną, a kwiaty różową lub różowofioletową. W zielu nie powinno być przekwitłych kwiatów.

Skład chemiczny
Olejek (0,12-0,5%), substancje gorzkie, garbniki (4%), związki żywicowe, flawonoidy, sole mineralne, witamina C.

Zastosowanie
Lebiodka jako roślina lecznicza znana była już w starożyt­ności za czasów Arystotelesa, Hipokratesa, Dioskoridesa i Pliniusza. Zalecano wówczas przetwory z liści i kwiatów przeciw ukąszeniom jadowitych zwierząt. Hipokrates zale­cał ziele lebiodki przy wyczerpaniu nerwowym, w choro­bach płucnych i hemoroidach. W średniowieczu stosowa­no ją jako środek zabezpieczający przed czarami. W XII w. św. Hildegarda polecała tę roślinę przy trądzie. W lecznic­twie ludowym używana była jako środek łagodzący ból zę­bów, wzmacniający nerwy, przy bólach menstruacyjnych, przeziębieniach i zaburzeniach trawiennych, do kąpieli wzmacniających i w leczeniu reumatyzmu. W medycynie ludowej lebiodkę poleca się przy nadmiernej pobudliwości seksualnej. Obecnie w lecznictwie lebiodka ma niewielkie zastosowanie jako środek ułatwiający trawienie i działają­cy wykrztuśnie w chorobach górnych dróg oddechowych. Działa moczo- i żółciopędnie oraz wiatropędnie. Najczęściej roślina ta jest stosowana w mieszankach. Znacznie większe zastosowanie znajduje jako roślina przyprawowa. Szcze­gólnie popularna jest w krajach śródziemnomorskich, jako niezbędny dodatek do pizzy. Można lebiodkę dodawać do wędlin, zup, potraw z ryb, jaj, sosów, drobiu i wszelkiego rodzaju sałatek, a w przemyśle spożywczym do konserw, kiszonek, likierów i produkcji wermutu. W Szwecji była do­dawana do piwa. Z ziela lebiodki, liści porzeczki czerwonej, wina i cukru można sporządzić domową, leczniczą nalew­kę. Olejek eteryczny z tej rośliny stosuje się w przemyśle kosmetycznym do produkcji mydła, wody kolońskiej i pomadek. Jest też dobrym środkiem zwalczającym mikroor­ganizmy i mole. Dawniej liście lebiodki używane były jako namiastka herbaty i dodatek do tytoniu. Z kwiatków otrzy­mywano pomarańczowy barwnik do wełny.

Przepisy
Napar
1 łyżeczkę ziół zalać 1,5 szklanki wody, zostawić do nacią­gnięcia 10-15 min. Pić 1/4 do 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie przed posiłkiem w dolegliwościach żołądkowych, a po jedzeniu jako środek wykrztuśny.

Aromatyczny cukier
Zasypać cukrem siekane liście i kwiaty lebiodki, pozostawić w słoiku na słoń­cu przez 1 dzień. Otrzymuje się w ten sposób aromatyczny cukier do posypywa­nia deserów.

Informacje przygotowane przez zespół pracowników URz w ramach projektu „Traditional and wild” realizowanego przez Stowarzyszenie Pro Carpathia w Rzeszowie, współfinansowanego ze środków EFRR.