Wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) to pospolite ziele, które porasta łąki, pola czy przydrożne rowy. Jego intensywny zapach skutecznie odstrasza kleszcze i komary, posiada też wiele zdrowotnych właściwości. Należy jednak uważać, ponieważ wrotycz jest też rośliną trującą. Zawiera toksyczny olejek eteryczny – tujon, dlatego obecnie stosuje się go wyłącznie do użytku zewnętrznego.

Rodzina: astrowate – Asteraceae

Nazwy ludowe i zwyczajowe:Mlecznica, piżma, piżmo, wrotycz swojski.O

Wrotycz to roślina wieloletnia, wyrastającą do 1,5 m wysokości, z dużym, rozgałęzionym, pełzają­cym kłączem i krótkim, mocnym korzeniem. Ma liczne, wzniesione, sztywne, gęsto ulistnione łodygi. Liście są duże, ciemnozielone, pie­rzaste lub podwójnie pierzaste, z 5.-12. parami podługowatych, pierzasto wcinanych odcinków. Łodygi w górze słabo rozgałęzione, zakończone są baldachokształtnym kwiatostanem, złożonym z płaskich koszyczków kwiatowych. Kwiaty mają barwę ciemnożółtą. Wrotycz kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest brunatnoszara niełupka, długości do 2 mm, z bardzo krótkim rąbkiem kielichowym. Cała ro­ślina ma balsamiczny zapach.

Występowanie

Jest gatunkiem występującym w całej Europie i na Syberii, w Polsce pospolity na niżu i w niższych partiach górskich. Rośnie na przydrożach, przychaciach, nasypach kolejo­wych, odłogach, miedzach i na zaniedbanych pastwiskach.

Pozyskiwanie surowca

Surowcem zielarskim są koszyczki kwiatowe wrotyczu. Zbiera się je na początku kwitnienia, ścinając nożem lub nożyczkami, bez szypułek. Koszyczki dość trudno wysy­chają w warunkach naturalnych, a suszone zbyt długo bru­natnieją, dlatego najlepiej suszyć je w temperaturze pod­wyższonej, do 35^oC. Dobrze wysuszony surowiec powinien zachować naturalną barwę i zapach.

Skład chemiczny

Olejek eteryczny – do 1,5%, związki goryczowe, ksantofil i sole mineralne.

Zastosowanie

Wrotycz stosowany był w medycynie średniowiecznej. Św. Hildegarda zalecała go np. przy katarach, a Lonicerus jako środek pobudzający krwawienie miesięczne. W lecznictwie ludowym miał duże zastosowanie jako lek przeciw roba­kom (w leczeniu owsicy i glistnicy), w leczeniu kolki wą­trobowej, do nacierania w bólach gośćcowych i artretycznych. Ziele służyło jako ludowy środek odstraszający mole i pluskwy. W norweskim lecznictwie ludowym używano go jako środka uśmierzającego ból zębów. Jako potrawę ob­rzędową często spożywano wrotycz zapiekany w cieście. W Bretanii wykorzystywano go do produkcji napoju, rze­komo zabezpieczającego przed febrą i wypijano go w Po­niedziałek Wielkanocny. Przypisywano mu właściwości, chroniące przed demonami i czarami. Aromatyczne liście wrotyczu wkładano pomiędzy karty modlitewników prote­stanckich, by chroniły przed zaśnięciem podczas nudnych kazań pastorów. Wyciągi stosowane zewnętrznie niszczą wszy głowowe i łonowe oraz świerzbowce. Duża zmien­ność składu chemicznego i wysoka toksyczność wrotyczu spowodowały, że zaniechano obecnie doustnego stosowa­nia jego wyciągów. Niekiedy tylko jest on jednym ze skład­ników mieszanek ziołowych lub specyfików. Same kwiaty wrotyczu lub ich przetwory stosowane są jedynie zewnętrz­nie. Zewnętrznie na skórę stosuje się wyciąg alkoholowy z kwiatów wrotyczu przeciw wszom i świerzbowcom.

Po podaniu doustnym wyciągu lub sproszkowanych kwia­tów wrotyczu może nastąpić podrażnienie i przekrwienie błon śluzowych przewodu pokarmowego, macicy i nerek, a po większych dawkach – zawroty głowy, krwiomocz, skurcze mięśni oraz utrata świadomości.

Przepisy

Odwar

1 łyżkę kwiatów wro­tyczu i 1/2 łyżki ziela macierzanki lub ziela tymianku albo ziela piołunu zalać 1 szklanką wrzącej wody. Ogrzać powoli pod przykryciem do wrzenia (nie goto­wać). Odstawić na 15 min. i przecedzić. Stosować zewnętrz­nie w świerzbie i wszawicy głowowej i łonowej. W przy­padku wszawicy głowowej włosy ob­ficie zwilżyć płynem i zawiązać chustką na 2-3 godz. Następ­nie głowę umyć i wyczesać gęstym grzebieniem. Po 24 godzinach włosy zmyć ciepłym octem i wyczesać gęstym grzebieniem w celu-usunięcia gnid. Oba zabiegi powtórzyć po 6-7 dniach.

Informacje przygotowane przez zespół pracowników URz w ramach projektu „Traditional and wild” realizowanego przez Stowarzyszenie Pro Carpathia w Rzeszowie, współfinansowanego ze środków EFRR