Niezależnie czy nazywamy je żonkilami czy narcyzami, to mamy na myśli rośliny cebulowe o przepięknych pachnących, najczęściej żółtych lub białych kwiatach o sześciu listkach okwiatu i dość wyraźnym przykoronku, z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae). W praktyce żonkilami określamy wszystkie żółte narcyzy z grupy wielkoprzykoronkowych i trąbkowych, czyli takie odmiany, które mają bardzo wyraźny i długi przykoronek zwany trąbką. I nie jest to tylko polska specjalność, bo także w języku angielskim takie narcyzy określane są odrębnym od narcyza słowem – daffodil. Warto jednak wiedzieć, że rodzaj botaniczny narcyz (Narcissus), w obrębie którego botanicy wyszczególniają aktualnie od 70 do nawet 95 gatunków, zawiera też gatunek narcyz żonkila (N. jonquilla) oraz jego mieszańce, czyli odmiany uprawne wywodzące się od tego gatunku.

Typowy żonkil ma od 2 do 6 pachnących żółtych kwiatów o drobnym przykoronku na jednym pędzie, dużo mniejszych od narcyzów wielkoprzykoronkowych czy trąbkowych. Mówiąc z kolei „narcyz” mamy najczęściej na myśli rośliny o silnie pachnących białych kwiatach z bardzo krótkim czerwonym przykoronkiem. Jest to de facto narcyz biały (N. poeticus), zakwitający w gruncie znacznie później niż narcyzy trąbkowe i wielkoprzykoronkowe.
 

Narcyzy na wystawie w Parku Keukenhof w Holandii

Narcyzy ‘Tete-a-Tete’ w wielkanocnej aranżacji – Holandia – Park Keukenhof

’Chanterelle’-z grupy o rozszczepionym przykoronku

‘February Gold’

‘Las Vegas’ z grupy trąbkowych

Narcyz ‘Avalanche’ z gr. mieszancow tazetta

‘Salome’

Występowanie w naturze

Narcyz jest rośliną półkuli północnej – w stanie naturalnym występuje w krajach południowo-zachodniej Europy (w Hiszpanii, Portugalii i Francji) oraz w basenie Morza Śródziemnego (włączając Północną Afrykę i Izrael).

Morfologia i naturalny cykl rozwojowy

Narcyz jest byliną zimującą w gruncie w naszym klimacie, z wyjątkiem niektórych gatunków i odmian, zwłaszcza pochodzących od Narcissus tazetta. Narcyzy zakwitają od połowy marca do końca kwietnia lub początków maja, w zależności od odmiany i warunków pogodowych. Większość odmian ma kwiaty o różnych odcieniach barwy żółtej, rzadziej białej lub kremowej, sporadycznie przykoronek bywa pomarańczowy lub różowy. Wiele odmian ma kwiaty dwubarwne, tzn. różnej barwy są listki okwiatu i przykoronek. Średnica kwiatów wynosi od 2 do 10 cm. Narcyzy tworzą wieloletnie cebule, wydłużone, pokryte cienkimi brązowymi suchymi łuskami z wyraźną siateczką nerwów, które sadzi się wcześniej niż cebule tulipanów i większości gatunków cebulowych i bulwiastych, bo już w końcu sierpnia i na początku września. Do dobrego ukorzenienia wymagają bowiem wyższej temperatury gleby, a ich prawidłowe ukorzenienie gwarantuje bezproblemowe przezimowanie.
 

Różnorodność odmianowa

Dotychczas zarejestrowano na świecie ponad 10 tysięcy odmian narcyza! Duże znaczenie gospodarcze ma jednak zaledwie kilkadziesiąt. Ogrom odmian liczonych w tysiącach oraz ich pochodzenie od kilkudziesięciu różnych gatunków, wymusiło potrzebę wprowadzenia klasyfikacji ogrodniczej narcyzów. Odmiany usystematyzowano w 13 grupach (Tabela 1).

Tabela 1. Grupy międzynarodowej klasyfikacji ogrodniczej narcyzów

Pełna biało-różwa odmiana ‘My Story’

Narcyz ‘Golden Bells’ z gr. mieszańcow bulbocodium

Kwiaty cięte – asortyment

Kwiaty cięte pozyskuje przede wszystkim z upraw pod osłonami (pędzenie w szklarniach i tunelach), ale też później z uprawy polowej. W tym drugim przypadku jest to możliwe także na plantacja reprodukcyjnych, bo nie zmniejsza to istotnie plonu cebul, jak ma to miejsce w przypadku tulipanów. Na kwiat cięty polecane są przede wszystkim odmiany o pojedynczych dużych kwiatach z grupy trąbkowych i wielkoprzykoronkowych, a także z grupy pełnych. Dobierając odmiany do pędzenia na kwiat cięty należy pamiętać, aby wytwarzały one wystarczająco wysokie pędy z dużymi dorodnymi kwiatami, o odpowiedniej trwałości pozbiorczej. Istotny jest też plon kwiatów z jednego klonu cebul, czy 1 kg cebul. Najlepiej sprzedają się u nas odmiany żółte o dużym lub bardzo dużym przykoronku. Coraz większą popularnością cieszą się także odmiany pełne. Z ciekawszych odmian – które bardzo lubią floryści – są te o  kwiatach białych czy kremowych oraz tzw. dwubarwnych, czyli o kontrastowej barwie listków okwiatu i przykoronka, a także odmiany z grupy o rozszczepionym przykoronku. Najpopularniejsze odmiany, zarówno w Holandii jak i w Polsce, to: ‘Carlton’ (wielkoprzykoronkowa, żółta), ‘Dutch Master’, ‘Golden Harvest’ i ‘Standard Value’ (trąbkowe żółte), ‘Dick Wilden’ (pełna żółta), ‘Tahiti’ (pełna, pomarańczowo-żółta), ‘Ice Follies’ (wielkoprzykoronkowa, cytrynowo-biała), ‘Fortissimo’ (wielkoprzykoronkowa, pomarańczowo-żółta). Hodowla nowych odmian idzie też w kierunku tworzenia odmian o intensywniejszych barwach łososiowych czy wręcz różowych. Do takich należy choćby ‘Salome’ (wielkoprzykoronkowa).
 
 

 

Kwiaty cięte – trwałość w wazonie

Zebrane kwiaty powinny być natychmiast zabrane ze szklarni i umieszczone w chłodni, w zimnej wodzie, w temperaturze 1-2^oC i w dużej wilgotności względnej powietrza (90%). Wysoka wilgotność względna gwarantuje, że pochwy otaczające pąki kwiatowe pozostaną jędrne, co zapobiegnie później problemom w wazonie. Gdy kwiaty schłodzą się do temperatury ok. 2^oC, pęczkuje się je. Pęczki kwiatów przenosi się z powrotem do chłodni, gdzie są przechowywane w pozycji pionowej. Kwiaty do dłuższego przechowywania lub w transporcie przetrzymywane są na sucho w temperaturze 0-1^oC, kwiaty do krótkiego przechowywania  umieszczane są w wodzie. Cięte narcyzy nie należą do kwiatów o dużej trwałości, przeciętnie trwałość płatków waha się od 4 do 5 dni, a przykoronka 6-7 dni. Kwiaty przechowywane na sucho nie są gorszej jakości niż te przetrzymywane na mokro, ale przetrzymywane bez wody mogą się gorzej rozwijać. Narcyzy po ścięciu wydzielają śluz zawierający cukry, które są pożywką dla bakterii oraz toksyczne alkaloidy. W związku z tym, narcyzy należy wstawić wpierw do wody na kilka godzin, aby móc je bezpiecznie łączyć z innymi kwiatami. Jeśli tego nie zrobimy, to możemy całkowicie stracić inne gatunki kwiatów w bukiecie.
 

Narcyzy w doniczkach

Oprócz ciętych – bardzo popularne są u nas  narcyzy doniczkowe. Może właśnie dlatego, że są znacznie dłużej dekoracyjne. Ozdobne są już w fazie ścisłych pąków, dekoracyjna jest cebula wystająca ponad powierzchnię podłoża, a całość na takim etapie rozwoju sprawia wrażenie ogromnej wiosennej świeżości, budzenia się nowego życia. Doniczkowe narcyzy pochodzą już wyłącznie z pędzenia. Jako doniczkowe oferowane są głównie odmiany miniaturowe o kilku lub kilkunastu kwiatach na jednym pędzie. Oprócz najpopularniejszej odmiany ‘Tête-à-Tête’ (wciąż zaliczanej przez Holendrów do grupy mieszańców cyclamineus), poleca się m.in.  ‘February Gold’, ‘Jumbile’, ‘Jetfire’ i ‘Jack Snipe’ (także z grupy mieszańców cyclamineus), ‘Pipit’ (mieszańce jonquilla) i narcyzy tazetta tzw. Paperwhite (odmiany ‘Galilee’, ‘Ziva’; też oferowane jako cięte). Coraz popularniejsze w uprawie doniczkowej są też pełnokwiatowe odmiany ‘Bridal Crown’ (biało-żółta) i ‘Van Sion’ (żółta). W doniczkach można też pędzić niektóre tradycyjne odmiany wysokie, m.in. ‘Dutch Master’, ‘Golden Harvest’, ‘Carlton’ i ‘Barret Browning’ (drobnoprzykoronkowa, biało-żółto-pomarańczowa), a z genetycznie niskich (ale nie miniaturowych) odmianę ‘Mound Hood’ o kwiatach kremowobiałych.
 

‘Bridal Crown’

Narcyz ‘Jetfire’ z grupy mieszance cyclamineus

Narcyz ‘Rip van Winkle’ z grupy pełnych

O wykorzystaniu i zastosowaniach narcyzów (tudzież żonkili) florystom pisał nie będą, bo sami potrafią z nich tworzyć istne cuda. Powiem tyle, że wiosenne narcyzy – bardzo popularne na przedwiośniu i na Święta Wielkanocne – jako cięte wykorzystywane są zarówno do prostych bukietów i wiązanek, jak i poważnych florystycznych dziełach, a jako doniczkowe stwarzają dodatkowe możliwości, gdy wyjęte z podłoża wykorzystane zostaną do aranżacji razem z cebulami.